Trong xã hội ngày nay, nhiều người coi việc kiếm tiền, phát tài, giàu có sau một đêm trở thành mục đích sống cuối cùng của đời người, vì tiền mà việc xấu gì cũng làm. Bởi vậy mà những tệ nạn như thực phẩm độc hại, sữa độc, dầu cống, gạo nhựa, trứng gà giả,… càng ngày càng nhiều, tạo thành một vòng tuần hoàn ác tính, hại người hại mình.

Rất nhiều người làm ăn buôn bán truyền tụng nhau một câu cửa miệng của người xưa rằng: “Vô thương bất gian” (không có việc buôn bán nào mà không gian dối). Thương nhân xưa có thật sự đều như vậy không? Đương nhiên không phải. Ý nghĩa ban đầu của câu thành ngữ này không phải như chúng ta vẫn tưởng tượng. Chúng ta hãy cùng nhau thảo luận một chút về trí tuệ kinh doanh ngàn năm của người xưa nhé!

Thời xưa, trong giới làm ăn mua bán thường truyền tai nhau hai chữ “tiêm thương”. Chữ “Tiêm” (尖) trong “vô thương bất tiêm”, mặc dù đồng âm nhưng không phải là chữ “Gian” (奸) trong “gian trá giảo hoạt”.

Điểm thứ nhất: Nhượng lợi

Chữ “Tiêm” (尖) trong câu “Vô tiêm bất thương, vô thương bất tiêm” không phải là chữ đồng âm “Gian” (奸) trong “gian trá giảo hoạt”, mà là “Tiêm” trong “mạo tiêm” (冒尖), nghĩa là ‘nhú lên, nổi trội hơn một chút’. Vậy nó xuất phát từ đâu?

Thời xưa, việc mua bán ngũ cốc thường sử dụng “thăng” hoặc “đấu” làm dụng cụ đo lường. Đây là vật có hình dạng trên to dưới nhỏ như hình thang, nhưng kích thước lớn hơn nhiều chiếc bát. Sau khi thương nhân đong đầy một thăng gạo trong cái đấu, thì gạt bằng phía trên mặt, như vậy lượng gạo bán cho mỗi người sẽ được đong chính xác, không nhiều cũng không ít. Một số thương nhân lại cho khách hàng thêm một nhúm gạo nhỏ, tạo thành một “tiêm” 尖 (đỉnh nhọn) để cho người mua vui vẻ. Thời xưa, rất nhiều người bán lương thực đều làm như vậy.

Dần dà, xã hội liền sinh ra lối nói “vô thương bất tiêm”, chỉ cần là thương nhân thì sẽ nhường lợi ích cho khách hàng. Khách hàng vui vẻ, thương nhân được tiếng tốt, khách hàng sẽ quay lại, chuyện làm ăn mới có thể tốt hơn. Ngoài việc bán lương thực, người bán vải cũng có lối nói “túc xích phóng tam”, khi đo đến thước vải cuối cùng họ còn cho thêm 3 tấc nữa. Còn khi bán dầu, bán dấm, thương nhân vào lúc cuối sẽ múc thêm một muôi cho khách hàng.

Cho nên, hành vi nhường lợi “vô thương bất tiêm” là nguyên tắc vàng mà các thương nhân thời xưa tuân thủ trong việc làm ăn, và đó cũng là bí quyết thành công đã được nghiệm chứng qua thời gian.

Thời xưa, các thương nhân làm ăn chú trọng đến thành tín, đều cho khách hàng một số lợi ích. 

Vào thời nhà Tống, có một người tên là Tăng Thúc Khanh. Một lần, ông mua một lô đồ gốm, muốn chuyển chúng đến miền bắc để đổi lấy món hàng khác, nhưng không may đúng lúc miền bắc đang xảy ra nạn đói, đồ gốm không bán ra được.

Lúc này, có người đến gặp Tăng Thúc Khanh và ngỏ ý mua lại lô đồ gốm, thế là Tăng Thúc Khanh giao lô đồ gốm cho anh ta. Sau khi thu tiền xong, Tăng Thúc Khanh bèn hỏi anh ta một câu: “Anh định vận chuyển những thứ này đi đâu?”. Người đó nói: “Tôi muốn làm theo dự tính ban đầu của ông”.

Tăng Thúc Khanh dù rất nghèo khổ, ăn đói mặc rét, khó khăn lắm mới gặp được cơ hội thoát khỏi cảnh hàng hóa tồn đọng, nhưng ông lại nói cho người này biết chuyện phương bắc đang gặp nạn đói, cũng không bán lô đồ gốm cho anh ta nữa. Tăng Thúc Khanh nói với vị khách này: “Tôi cần phải nói cho anh biết chuyện này, để anh tránh bị thiệt hại”.

Câu chuyện trên cho thấy phẩm hạnh đạo đức thành tín trung thực, bỏ lợi lấy nghĩa của người xưa.

Điểm thứ hai: Thành tín

Người xưa rất coi trọng thành tín, những người theo nghề mua bán lại càng như thế, bởi một khi lòng tin bị tổn hại thì sẽ không còn ai đến mua hàng nữa. Thời xưa một cân là 16 lượng, câu thành ngữ “tám lạng nửa cân” từ đây mà ra. 

Vậy, tại sao một cân có 16 lượng? Người xưa nhận thấy chòm sao Bắc Đẩu trên trời có 7  ngôi sao, Nam Đẩu có 6 ngôi sao, bên cạnh còn có 3 ngôi sao Phúc, Lộc, Thọ, tổng cộng là 16 ngôi sao, lần lượt đối ứng với 16 lạng trong 1 cân.

Những người làm ăn tin rằng, nếu như cân thiếu thì Tam tinh Phúc, Lộc, Thọ sẽ trừng phạt họ. Nếu thương nhân cân thiếu 1 lạng thì Thần tiên sẽ giảm phúc khí của họ, nếu cân thiếu 2 lạng thì giảm bổng lộc, cân thiếu 3 lạng thì sẽ tổn thọ. Với niềm tin “Trên đầu 3 thước có Thần linh” như vậy, nên thương nhân thời xưa sẽ không vì chút lợi nhỏ mà lừa dối khách hàng; ngược lại, dù chịu tổn thất cũng phải giữ vững thành tín.

Trong cuốn “Dung Trai Tùy Bút” của nhà văn Hồng Mại thời nhà Tống kể rằng, thành phía nam huyện Kiến Xương có một người đàn ông tên là Trần Sách. Có lần khi mua con lừa, ông đã mua phải một con không thể đóng yên. Trần Sách không nỡ dối lòng bán lại con  lừa này cho người khác, nên ông nuôi nó trong ngôi nhà cỏ ở ngoài đồng, ông định bụng sẽ nuôi nó đến khi nó già chết mới thôi.

Một ngày nọ, một vị quan đi ngang qua đây, con ngựa của vị quan đột nhiên chết đi. Con trai của Trần Sách cùng người mối lái khu chợ nổi tiếng giảo hoạt lập kế, làm rách phần da ở sống lưng con lừa, giả trang như con lừa này chở được đồ, cứ vậy đã bán con lừa cho vị quan nhân này. Trần Sách sau khi biết chuyện, liền đuổi theo vị quan nhân đó, nói thật rằng con lừa không thể lắp yên, rồi bồi thường tiền mua lừa cho vị quán đó, rồi dắt con lừa trở về nhà.

Điểm thứ ba: Xả đắc

Hơn hai nghìn năm trước có một kỳ nhân tên là Phạm Lãi, đã dành hơn 20 năm phò tá Việt vương Câu Tiễn phục quốc. Sau khi thành công, Phạm Lãi không nhận thưởng mà tay không rời đến nước Tề.

Tại nước Tề, Phạm Lãi lập nghiệp từ hai bàn tay trắng. Bởi ông làm ăn rất tốt nên được Tề vương triệu làm tướng. Ông nghe tin bèn bỏ hết gia tài, giao lại ấn tướng, hai bàn tay trắng rời đi, cùng cả gia đình chuyển đến Đào Địa. Tại nơi này, Phạm Lãi khởi đầu kinh doanh lại lần nữa, bắt đầu công việc kinh doanh của mình. Trong suốt 19 năm, ông đã 3 lần tích lũy được số tài sản trị giá ngàn vàng, lại 3 lần phân phát tài sản giúp đỡ mọi người.

Bài thơ của Lý Bạch có câu: “Thiên sinh ngã tài tất hữu dụng, thiên kim tán tẫn hoàn phục lai” (Trời sinh ta có tài ắt dùng được, ngàn vàng phân tán hết vẫn làm lại được). Đó là câu chuyện về Phạm Lãi, người được đời sau tôn vinh là Thương Thánh. Nhưng trong mắt ông, quan cao lộc dày, gia tài ức vạn đều là vật ngoại thân, thuận tay là có thể vứt đi, có thể xả bỏ mới có thể được.

Vào thế kỷ 19, đệ nhất thương nhân của Hàn Quốc thời cổ đại là Lâm Thượng Ốc khi còn sống đã không lưu lại bất kỳ di sản nào, tất cả tài sản đều được quyên tặng cho quốc gia. Phần lớn đại phú ông, đại phú hào phương Tây cũng đều là đại gia từ thiện, tiền lời kiếm được họ đều dùng vào việc giúp đỡ những người cơ nhỡ.

Thật ra đây là một đạo lý rất giản đơn: Tài phú nó lưu động giống như nước vậy, dù không tồn tại qua hình thức tiền bạc, nó cũng sẽ đến bên bạn thông qua hình thức khác, đã là của bạn tuyệt sẽ không mất đi.

Điểm thứ tư: Đạo nghĩa

Hơn 2,500 năm trước Khổng Tử đã bàn về thái độ nên có của con người đối với tài phú. Khổng Tử nói: “Phú dữ quý, thị nhân chi sở dục dã, bất dĩ kỳ đạo đắc chi, bất xử dã; bần dữ tiện, thị nhân chi sở ác dã, bất dĩ kỳ đạo đắc chi, bất khứ dã. Quân tử khứ nhân, ác hồ thành danh? Quân tử vô chung thực chi gian vi nhân, tạo thứ tất vu thị, điên phái tất vu thị”. Có nghĩa là: Phú (giàu có) và Quý (sang trọng) thì ai cũng muốn có được, nhưng nếu không dùng cách chân chính để có được nó thì người quân tử sẽ không hưởng thụ. Bần cùng và đê tiện thì ai cũng ghét, nhưng nếu không dùng cách chân chính để gạt bỏ nó đi thì cũng không thể nào thoát khỏi nó được. 

Quân tử nếu như rời bỏ đức Nhân, thì làm sao có thể gọi là quân tử? Quân tử mà không ngừng vơ vét sẽ xa rời nhân đức, ngay sau đó ắt sẽ trở nên thô lỗ, khinh suất, ngay sau đó ắt sẽ lâm cảnh long đong, hoạn nạn.

Quân tử nếu rời xa nhân đức làm sao có thể gọi là quân tử? Người quân tử không bao giờ xa rời nhân đức, ngay cả trong những lúc khó khăn nhất cũng phải chiểu theo nhân đức mà làm, vào lúc lưu lạc hoạn nạn cũng y như vậy.

Vào thời Minh Thanh, câu nói này của Khổng Tử trở thành “Quân tử ái tài, thủ chi hữu đạo”, tức là người quân tử coi trọng của cải nhưng lấy của cải phải đúng đạo. Dẫu làm gì cũng đều không thể vi phạm nguyên tắc và đạo nghĩa, đây là nguyên tắc cơ bản của đạo lý làm người. Trái ngược với loạn tượng trong xã hội ngày nay, người ta vì tiền mà không việc ác nào không làm, chỉ vì chút lợi nhỏ mà hãm hại lừa gạt, thậm chí giết người phóng hỏa, điều này hoàn toàn đi ngược lại giá trị đạo đức của người xưa.

Trong mệnh có thì rồi sẽ có, trong mệnh không có thì đừng cưỡng cầu. Cái gì của bạn thì sẽ không mất, thứ không phải của bạn thì dù bạn có dùng cạn tâm cơ cũng không chiếm giữ được.

Theo Epoch Times
Vũ Dương biên dịch

Từ Khóa: